Inleiding
In deze notitie wordt de vergelijking gemaakt tussen de huidige praktijk en het Stappenplan Veilige Kerk. Na deze vergelijking volgt een aantal besluitpunten voor de kerkenraad.
Op 12 september hebben onze vertrouwenspersonen Willemijn van de Groep en Fred Douma met een delegatie van het DB van de kerkenraad een evaluatiegesprek gevoerd over het thema veiligheid in onze kerk. Zij hebben onze aandacht gevraagd voor een aantal aspecten. En met name om gericht uitvoering te geven aan het zogenaamde Stappenplan Een Veilige Kerk. Steeds weer blijkt ook in het kerkelijke leven hoe belangrijk het is om te werken aan een goede en veilige manier van omgaan met elkaar. De Commissie Seksueel Misbruik in Kerkelijke Relaties, benoemd door de Generale Synode van de NGK en de Landelijke Vergadering van de NGK heeft hierover een advies aan de kerkenraden uitgebracht. Daarin dringt deze commissie erop aan om preventief te werken en verwijst naar het Stappenplan Een Veilige Kerk – Meldpunt Misbruik. Voor de Immanuelkerk is een aantal van deze stappen al in praktijk gebracht. Met enkele stappen kan de veiligheid in preventieve zin verder worden verbeterd.
Het stappenplan lijkt voornamelijk te gaan ovr bescherming tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag. Misbruik kan echter ook andere vormen aannemen zoals machtsmisbruik en onheuse bejegening van personen in een kwetsbare positie. Ook daarvoor kan een beroep worden gedaan op vertrouwenspersonen en op het Meldpunt misbruik.
In deze notitie lopen wij de aanbevolen stappen kort langs:
Stap 1: maak beleid.
Veiligheid in de kerk begint met bewustwording van het feit dat seksueel grensoverschrijdend gedrag ook in onze kerkelijke gemeente voor kan komen. Uit cijfers blijkt dat de dader van misbruik in de meeste gevallen iemand is uit de leefwereld van het slachtoffer. Een kerkenraad is verantwoordelijk voor de veiligheid in de gemeente. Hij draagt de verantwoordelijkheid voor de aanstelling en de werkwijze van medewerkers en vrijwilligers die zich in de gemeente inzetten. In feite is veiligheid de verantwoordelijkheid van iedereen. Voor het zetten van stappen in een preventieprogramma is de kerkenraad wel de beleidsmaker. Beleid is in die zin gemaakt dat vertrouwenspersonen zijn aangesteld en dat melden van misbruik mogelijk is. Het stappenplan bevat het advies om een Commissie Veilige Kerk samen te stellen die bij voorkeur uit drie of vier personen bestaat, bijvoorbeeld een (jeugd)ouderling, jeugdleider/catecheet, een ouder. Veilige kerk lijkt hier al snel te gaan over contacten tussen werkers en jeugd, waarin seksueel misbruik zich afspeelt. Maar dat kan ook en situaties van man/vrouw (of andersom) van gelijke leeftijd al dan niet in afhankelijkheidsposities, waarin misbruik een plek kan krijgen.
Die commissie kan actief stimuleren dat veiligheid aandachtspunt is en in de praktijk de gewenste aandacht krijgt bijvoorbeeld in groepen door daarop gerichte werkvormen toe te passen. Op de website www.veiligekerk.nl zijn heel praktische voorbeelden van die werkvormen te vinden.
De kerkenraad zal een aanstellingsbeleid moeten vaststellen voor werkers in de kerk, bijvoorbeeld jeugdleiders of pastoraal bezoekers en ook ambtsdragers. Dat aanstellingsbeleid kan voorzien in een startgesprek en begeleiding bij hun functioneren. Aanstellingsbeleid is ook vereist om een Verklaring Omtrent Gedrag (VOG) aan te vragen.
Stap 2: Stel een vertrouwenspersoon aan.
In onze gemeente zijn 2 vertrouwenspersonen benoemd. Fred Douma en Willemijn van de Groep. In het evaluatiegesprek hebben zij gevraagd hun rol regelmatig tijdens kerkdiensten op de beamer te zetten. Dat is sinds kort weer de praktijk. In Scipio dient de informatie over onze vertrouwenspersonen toegankelijk te worden opgenomen. En ook in de welkomstmap zal informatie hierover worden opgenomen.
Voor de vertrouwenspersonen is formeel geen instructie vastgesteld. Zelf geven zij er blijk van hun taken en niet-taken goed te kennen. Er is ook een Training Interne Vertrouwenspersoon ontwikkeld speciaal voor vertrouwenspersonen in de kerken. We kunnen onze vertrouwenspersonen vragen of zij daaraan behoefte hebben en zo ja, hen in de gelegenheid stellen om die training te volgen.
Stap 3: Stel Gedragscode en omgangsregels vast.
Op 16 maart 2020 heeft de kerkenraad de gedragscode vastgesteld voor kerkelijk werkers. Wanneer iemand start met zijn/haar functie wordt deze gevraagd de gedragscode te ondertekenen. De vertrouwenspersonen hebben verzocht de gedragscode ook uitdrukkelijk te bespreken met gemeenteleden die dingen gaan doen. Bijvoorbeeld op een informatieavond voor ouderlingen en diakenen. Dit aandachtspunt moet nog worden geconcretiseerd.
De vertrouwenspersonen vragen ook de aandacht van de kerkenraad voor de controle of alle kerkelijke werkers de gedragscode ook echt hebben ondertekend en voor de bewaring daarvan. Onze scriba gaat hiervoor zorgen. De kerkenraad neemt een besluit hoe lang de formulieren moeten worden bewaard.
Voorkomen moet worden dat de gedragscode een papieren tijger wordt. Elk jaar zou iedere groep die ermee te maken heeft samen moeten kijken en bespreken wat het naleven in de praktijk betekent en welke vragen dit oproept. Op de website meldpuntmisbruik.nl/veiligekerk.nl is een model opgenomen om met elkaar een veilige aanspreekcultuur te creëren.
Het stappenplan maakt onderscheid tussen de gedragscode en omgangsregels. Omgangsregels zijn afspraken in een groep over hoe je met elkaar om gaat. Bijvoorbeeld in de kinderbijbelklas, catechisatie of op een jeugdkamp. Die activiteit past vooral bij de start van die groep. Het helpt de groepsleden om zich bewust te worden van de verantwoordelijkheid naar elkaar en hoe respectvol met elkaar om te gaan.
Met jeugdleiders en catecheten zal besproken worden hoe zij hiermee om willen gaan. Op de website staan aanwijzingen voor een kringgesprek ‘zo zijn onze manieren’ en een stellingenspel ‘Omgangsregels in de groep’. Daar is ook informatie te vinden over een workshop Intimiteit: waar ligt de grens?’ Die bieden mooie handvatten.
Stap 4: formuleer aanstellingsbeleid voor vrijwilligers.
Deze stap voorziet in een zorgvuldig aanstellingsbeleid. Geadviseerd wordt om daarin op te nemen:
- Elke vrijwilliger moet de gedragscode ondertekenen
- Met elke vrijwilliger is jaarlijks een gesprek om terug te kijken en vooruit te blikken over het naleven van de gedragscode
- Elke vrijwilliger moet een recente Verklaring Omtrent Gedrag (VOG) inleveren.
- Neem in het kerkblad of op de website op dat vrijwilligers een VOG moeten inleveren.
Voor het werk in de kerk geldt geen wettelijke verplichting een VOG aan te vragen. De kerkenraad kan zelf bepalen wie een VOG moet overleggen. Het advies van het Meldpunt Misbruik is om voor iedere (vrijwillige) medewerker die direct of indirect met kwetsbare gemeenteleden, kinderen/jongeren te maken krijgt of kan krijgen een VOG rond zeden aan te vragen. Het begrip ‘kwetsbaar’ wordt breed gedefinieerd. Voor betaalde werkers is alleen een betaalde VOG (40 euro) mogelijk. Als onze kerk dit stappenplan volgt komt zij ervoor in aanmerking om een gratis VOG aan te vragen, mits de kerk ook e-Herkenning heeft. Dit punt moet worden geconcretiseerd. Te denken valt aan vrijwilligers die met kinderen/jongeren/18 minners werken en diakenen. Bij ‘kwetsbaarheid’ speelt afhankelijkheid ook een rol. Hier komt de bredere afhankelijkheid en niet alleen seksueel misbruik meer naar voren.
Stap 5: maak melden mogelijk.
Formeel is hierin voorzien. In de praktijk geldt de zorg dat iedereen in de gemeente weet waar (vermoedens van) seksueel en ander misbruik gemeld kan worden. Ook dat het melden van vermoedens mogelijk is. Ook twijfels kunnen besproken worden en een melding is niet hetzelfde als een beschuldiging. Een melding kan worden gedaan bij de vertrouwenspersonen en bij www.meldpuntmisbruik.nl
Iedereen die slachtoffer is van seksueel misbruik in een kerkelijke relatie kan een klacht indienen bij de klachtencommissie van de kerk. De Immanuelkerk is verbonden met het Meldpunt Misbruik SMKR. Voor de kerken is gezamenlijk een klachtenregeling vastgesteld met een meldpunt. Een officiële uitspraak van de klachtencommissie biedt duidelijkheid over strafbare feiten en kan helpen om verdergaand misbruik te stoppen.
Zodra een gemeente geconfronteerd wordt met een situatie van (vermoeden van) seksueel misbruik door een ambtsdrager of iemand met een andere kerkelijke functie, kan een zeer complexe situatie ontstaan. Een meldprotocol kan kerkenraden helpen om stap voor stap door het meldproces heen te gaan. Het is gewenst om het meldprotocol vast te stellen conform het model van het Meldpunt Misbruik SMKR.
Als een situatie van misbruik bekend wordt is het advies om een gemeentebegeleider in te schakelen. Die is gespecialiseerd in de processen die zich voordoen binnen een gemeente die geconfronteerd is met seksueel misbruik door een kerkelijk functionaris. Die is verbonden aan het Meldpunt.
Stap 6: informeer alle betrokkenen.
Om het onderwerp te laten leven en het draagvlak te vergroten is het van belang om ambtsdragers, medewerkers en vrijwilligers en ook andere leden van de gemeente zoals kinderen, jongeren en ouders hierbij te betrekken. Hiervoor zijn al kringgesprekken genoemd, gesprekken met ambtsdragers en vrijwilligers. Via de website van de kerk, regelmatig op de beamer en in scipio kan over dit thema informatie worden verstrekt. De vertrouwenspersonen hebben in het evaluatiegesprek hun wens te kennen gegeven om ook in een kerkdienst aan dit onderwerp aandacht te besteden. En/of dit onderwerp op een gemeenteavond of themazondag te bespreken.
Een op te stellen jaarplan moet borgen dat dit thema de nodige aandacht blijft houden.
Hiervoor is al gemeld dat een kerk waarin mensen zich veilig moeten kunnen voelen meer omvat dan alleen het voorkomen en tegengaan van seksueel misbruik. Manipulatief gedrag en/of machtsmisbruik willen we ook niet. Maar ook is belangrijk dat informatie die gegeven of verkregen
wordt blijft bij alleen die personen of organen voor wie die informatie is bedoeld. Daarom zijn ook de geheimhoudingsverklaringen, de aandacht daarvoor en het beheer daarvan belangrijk.
Besluiten kerkenraad
Bovenstaande vergelijking leidt tot de volgende te nemen besluiten:
- Een Commissie Veilige Immanuelkerk in te stellen, die bij voorkeur bestaat uit drie of vier personen bijvoorbeeld een (jeugd)ouderling, jeugdleider/catecheet en een ouder en die een gemengde (m/v) samenstelling krijgt. Deze commissie krijgt tot taak te stimuleren dat veiligheid aandachtspunt in de kerkelijke gemeente is en blijft en stimuleert dat in groepen daarop gerichte werkvormen worden toegepast. De commissie stelt een jaarplan op dat moet borgen dat het thema veiligheid de nodige aandacht blijft houden.
- De gemeente kent 2 vertrouwenspersonen bij wie (vermoedens over) zaken over misbruik kunnen worden gemeld met wie een melder overleg kan plegen en aan wie om advies kan worden gevraagd. Zij verrichten hun taken vertrouwelijk en geven alleen informatie door als de melder daarmee heeft ingestemd. Vertrouwenspersonen worden in de gelegenheid gesteld op kosten van de kerk de Training Interne Vertrouwenspersonen te volgend.
- Voordat kerkelijk werkers starten met hun functie wordt hen gevraagd de gedragscode en/of de geheimhoudingsverklaring te ondertekenen. De voorzitter van de kerkenraad zal samen met de scriba de inhoud daarvan met hen bespreken.
- Kerkenraad en diakenen zullen periodiek de inhoud, toepassing en hun ervaringen met de gedragscode bespreken en welke vragen dat oproept.
- De scriba ziet erop toe dat alle kerkelijk werkers ook echt de gedragscode en/of geheimhoudingsverklaring ondertekenen en zorgt voor de bewaring daarvan. De formulieren zullen tot 8 jaren na ondertekening worden bewaard.
- Jeugdleiders en catecheten worden gestimuleerd bijvoorbeeld met oog op de bijbelklas, de catechisatie of jeugdkamp in de groep met elkaar te bespreken hoe je met verantwoordelijkheid voor elkaar en respectvol omgaat.
- Aanstellingsbeleid voor vrijwilligers wordt vastgesteld als beschreven in stap 4 van deze notitie.
- Melding ook van vermoedens is mogelijk bij de vertrouwenspersonen en bij www.meldpuntmisbruik.nl
- Iedereen die slachtoffer is van seksueel misbruik of van machtsmisbruik in een kerkelijke relatie kan een klacht indienen bij de klachtencommissie van de kerk te weten het Meldpunt Misbruik SMKR
- Bijgevoegd Meldprotocol vast te stellen
- Via website, scipio en kerkblad zal naast de activiteiten van de Commissie Veilige Kerk en de activiteiten onder 4 en 6 genoemd informatie worden verstrekt over gezamenlijke verantwoordelijkheid voor een veilige kerk.
Bijlage: Meldprotocol. Zie Veiligekerk.nl; Stappenplan; Stap 5 Maak melden mogelijk/gebruik het meldprotocol/meldprotocollen van de kerken die verbonden zijn aan het Meldpunt Misbruik SMKR
Voorstel 21 november 2022
Bort Koelewijn